Tom 4

H-Ki : W tomie czwartym, oprócz regularnych haseł z zakresu H-Ki, pomieszczono osobno nazwy hut. Na s. 28-42 umieszczono hasło zbiorcze Huta - pozycje od do ADELHEIDSHÜTTE do ZAWISNA W tym haśle zbiorczym zgromadzono wszystkie n. pol. i niem. związane z obiektami hutnictwa metali (głównie żelaza, cynku, srebra itp.). N. odnoszące się do wyrobu szkła (Szklarnia, Glashütte) i smoły (Smolarnia, Pechhutte) będą miały osobne hasła zbiorcze. Zwłaszcza w górnośląskim zasobie toponimicznym n. związane z działalnością przemysłową, a więc n. starszych kuźni i kuźnic (niem. Hammer) oraz nowszych hut (niem. Hütte) i kopalni (niem. Grube), stanowią wyrazistą warstwę nazewniczą i zasługują na odrębne potraktowanie w postaci haseł zbiorczych w wewnętrznym układzie alfabetycznym, połączonym systemem odsyłaczy. Pod hasłem HUTA zebrano wszystkie n. pol. i niem. z bazą nazewniczą huta, niem. Hütte, a także te niezbyt liczne przykłady, które choć członu tego nie mają, bez wątpienia oznaczały obiekty hutnicze, np. † Auguste, Paliwoda; jeżeli uzasadnia to n. niem., wprowadzamy do formy hasłowej człon (Huta) w nawiasie, np. (Huta) Korzonek, niem. Korzonekhütte. Wiele przykładów hutniczych poświadczono tylko w ich oficjalnej formie niem. (najczęściej wg stereotypowego modelu n. pamiątkowych i tzw. życzących), a ponieważ istniały efemerycznie, nie mają odpowiedników rodzimych. Może powstać wątpliwość, czy n. zakładów przemysłowych można zaliczyć do n. miejscowych, czy też do węższej grupy tzw. toponimii miejskiej, czyli n. określających obiekty (ulice, place, domy, przedsiębiorstwa itp.) wewnątrz mta. Granica jest tu nieostra, zwłaszcza gdy chodzi o duże zakłady przemysłowe, które często powstawały poza obrębem miast i dopiero z czasem stawały się ich częścią. Często też wokół tych większych zakładów przemysłowych tworzyły się małe przys., kol., osiedla, które stopniowo rozrastały się w duże os. przemysłowe, por. choćby Godula, dawna Królewska Huta, Kuźnia Raciborska itd. Ponieważ nasz słownik stara się ująć całe nazewnictwo geogr., uwzględniamy i te n. obiektów przemysłowych, które się utrwaliły. Komentarza językowego wymaga model nazwotwórczy: Huta + nazwa osobowa w mianowniku (typu Huta Batory, Huta Renard, Huta Waleska), bo można było spodziewać się raczej określenia dopełniaczowego, tj. Huta Batorego, Renarda, Waleski itp. (zresztą trafiającego się w zapisach). Powstał on niewątpliwie pod wpływem złożeń niem. typu Baildonhütte, Mariahütte, niemniej ponieważ już się utrwalił i występuje także poza Śląskiem (np. Huta Reden w Zagłębiu Dąbrowskim), rejestrujemy go w tej formie. Wyraz huta ‛zakład przemysłowy przetapiający rudy na metale albo produkujący szkło’ został zapożyczony z jęz. niem. już w XIV w., por. śrdniem. hutte, śwniem. hütte, niem. die Hütte SławskiSE I 440. W toponimii pol. pojawił się zasadniczo od XVII w., por. Huta Rekszowska 1662 Rym 59, Hutta Siarczana 1680 Lubaś 56; zapis apud Hvtniciam... (tj. Hutnica) jest niepewny, bo dokument datowany w 1329 r. zachował się w odpisie z 1617 r. Rym 59.