WSCHOWA(1)

|

Wschowa¹

Nazwa:

Lokalizacja:

Etymologia:

• Miasto, pierw. os. leżała na szlaku handlowym Łużyce-Śląsk-Wielkopolska. Lokacja miasta nastąpiła w 1273 r. Należało ono w XIII w. do Piastów śląskich, w 1343 r. zostało włączone przez Kazimierza Wielkiego do Wielkopolski. Jako miasto królewskie otrzymało liczne przywileje. Nazwa występuje w dokumentach historycznych w kilku wariantach: Veschow (1245), Wschow (1289), de Schowa (1333). Na temat genezy n. Wschowa pierwszy wypowiedział się Stanisław Rospond w artykule pt. Ze studiów nad polską toponomastyką, 6: Wschowa, „Język Polski” 1950, R. 30, s. 5-9, który próbował ustalić pierw, formę jako Wieszów od n. os. Wiesz, zdr. od Wielislaw, Wielebor. Jego zdaniem, n. pol. w środowisku niemieckim miasta była zapisywana i wymawiana na sposób niemiecki w postaci: Wschow, potem wtórnie polonizowana (z literalną wymową-sch-jako s + ch): Wschowa, a następnie kojarzona z czasownikiem schować i zapisywana w postaci Schowa, w Schowie. W XIII w. była niemal całkowicie zgermanizowana, a nazwa polska zapomniana. W użyciu była n. niem. Fraustadt, Frauenstadt, zapisywana jako Frowenstat 1290, Vrowinstat 1310 (od niem. śwniem. frouwe ‛pani, też zakonnica’), tj. ‛miasto-własność zakonu żeńskiego’. W toponimii niemieckiej częste stereotypowe określenia z członem Frauen-mają szerokie znaczenie, m.in. mogą być związane z kultem Matki Boskiej, mogą oznaczać obiekty należące do żeńskich klasztorów w zestawieniu Frauen-// Herren-, por. np. n. niem. Frauenvorwerk, Frauen Teich, Frauenburg → pol. Frombork czy Herrenberg, Herrenmühle (zob. Bach II 358). Warto dodać, że na najstarszej pieczęci z 1310 r. znajduje się postać Najświętszej Marii Panny, a kościół parafialny był także pod wezwaniem Matki Boskiej. W podobnym duchu pisali o nazwie Wschowa: Kazimierz Rymut (RymutNMP 271), Zofia i Karol Zierhofferowie (ZierhNM 170-171), Maria Malec (Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa 2003, s. 269-270). Nazwa Wschowa jest formą „papierową”, fałszywie zrekonstruowaną z substytucyjnych zapisów i upowszechnioną przezludność i urzędy polskie. Literatura poświęcona dziejom Wschowy jest nader obszerna, większość stanowią publikacje w języku niemieckim. Jeśli najstarszy zapis Veschow (1245) odczytamy jako Wyszów : wysz ← ps. vyst ‛wysoki’, stpol. przym. wyszny ‛górny’, znajduje to potwierdzenie w genezie i dziejach ukształtowania przestrzennego miasta. Kilka faktów historycznych przemawia za istnieniem grodu, a raczej gródka (80 m średnicy u podstawy) już przed lokacją miasta. Gródek ten był usytuowany wśród mokradeł, na sztucznym wzgórzu, w oddaleniu od wsi Przyczyna, położonej na terenach suchych, uprawnych. Etymologia tej ciekawej i zagadkowej nazwy kwalifikuje się do osobnego opracowania. Do przekształcenia nazwy Wyszów w formę Wschowa przyczyniło się kilka czynników: fonetyczno-graficznych, fleksyjnych i substytucyjnych (wpływ języka niemieckiego). Zmiana n. Wyszów → Weszów wiąże się z dialektyczną wymową Wy-→ We-, por. n. m. Wyrzysk → Werzysk. O rozwoju przestrzennym miasta, zob.: G. Wróblewską Wschowa. W: Studia nad początkiem i rozplanowaniem miast nad środkową Odrą i dolną Wartą pod red. Z. Kaczmarczyka, A. Wędzkiego, Zielona Góra 1970, s. 435-443.