ZGŁOŚ PROBLEMikona ozdobna

Pola oznaczone gwiazdką (*) są wymagane
*
*
*
*
captcha
Zapoznałem/am się i akceptuję regulamin oraz politykę prywatności *

ŚLĄSK(1)
|
Śląsk1

  • SENGŚ tom 14, strona 18

Nazwa:

Forma podstawowa: Śląsk

Dopełniacz: -a

Warianty nazw Schlesien (oficjalna, niemiecki)

Klasa toponimu:

choronimy

Charakterystyka obiektu:

kraina geograficzna

Lokalizacja:

Lokalizacja opisowa: położona w Europie Środkowej, obecnie na terenie Polski, Czech i Niemiec

Materiały historyczne:

Forma nazewnicza Rok zapisu Adres bibliograficzny URL Uwaga
dux Zlesie (1202)—1203 Ud 337
in terra Zlesie ..1230 SU I 229 (vor 1230)
compluribus Cilensi et Diedesi, [...] in pago Silensi, vocabulo hoc a quodam monte nimis excelso etgrandi olim sibi indito 1017 Ud 337
Silesiam 1047 Ud 337
regio Zleznensis 1109 Ud 337
Slesziam 1138 Ud 337
provincia Silencii 1163 Ud 337
dux Zlesie 1175 SU I 27
dux Zlezie 1208 SU I 87
ducis gratia Zlesie 1208 SU I 81
in Zlesia 1209 SU I 269
in Zlesia 1216 SU I 105
ducis gratia Zlesie 1218 SU I 132
in terra Zlesie 1228 SU I 212
in terra ducis Slesie 1233 SU II 35
Zlesie 1234 SU II 45
Theutonici Slesenses, etiam Silesiae 1234 SU II 54
in Zlesia 1235 SU II 64
de Slesia 1238 SU II 100
in Silesia 1240 SU II 115
von Schlesien 1241 SU II 136
duce Zlesiae 1241 SU II 136
duce Zelesie 1245 SU II 175
duce Slesie 1245 SU II 175
duces Slesie 1249 SU II 238
terram Zlesie 1253 SU III 50
terram Slezie 1253 SU III 52
terra Slesiae 1253 SU III 64
terra Silesie 1253 SU III 65
terra Slesiensi 1259 SU III 187
in Slezia 1261 SU III 239
in districtu Slesie 1264 SU III 308
in provincia Slesiensi 1264 SU III 309
in Slezia 1266 SU III 348
in terra Zlesie 1267 SU IV 31
Slesie 1268 SU IV 53
districtus Slesie 1270 SU IV 88
Slesiam 1271 SU IV 92
in Slesiam 1271 SU IV 96
in Slesia 1272 SU IV 126
in Slesia 1273 SU IV 142
in Slesia terra, dux Slesie 1275 SU IV 182
in Slesia 1279 SU IV 248
in Slesia 1286 SU V 218
in Slesia 1287 SU V 273
in terra Slesie 1290 SU V 344
in Slesia 1290 SU V 345
et Slesie 1290 SU V 366
Slezie 1291 SU VI 3
Slesie 1292 SU VI 34
ducum Slezie 1293 SU VI 82
vel Sleziam 1293 SU VI 95
terris Slesie 1297 SU VI 243
In Slesien 1421 Zemské 255
w Slezij 1493 Zemské 269
in Slesienn 1493 Zemské 272
w Slezji 1499 Zemské 279
w Slezji 1501 Zemské 280
Zemy slezke, Zemie slezke 1503 Zemské 217
w Slezii 1506 Zemské 289

    Etymologia:

  • Historyczna dzielnica Polski, położona w dorzeczu górnej i środkowej Odry, ok. 990 r. została włączona do Polski, a już w 1000 r. powstało we Wrocławiu biskupstwo. Mieszkańcami Śląska były plemiona zachodniosłowiańskie. O tych związkach plemiennych wspomina w IX w. Geograf Bawarski, który w opisie grodów i terytoriów z północnej strony Dunaju wymienił m.in. cztery plemiona zamieszkujące późniejszy Śląsk: Sleezane, Dadosesani, Opolini, Golensizi. Głównym grodem Ślężan był Wrocław. Dziadoszanie byli skupieni w okolicy Głogowa, Opolanie mieli swoje siedziby wokół Opola, a Golęszycy albo Golężycy (dokładna etymologia jest sporna) na Śląsku Cieszyńskim. Wśród tych plemion dominującą rolę pełnili Ślężanie. Nazwa Śląska (pierw. Śląsko // Szląsko - pod wpływem gw. mieszania ś // š, czes. Slezsko, niem. Slesia, Silesia, Schlesien) zaczęła się upowszechniać ok. XI w. Od wieku XV Śląsk został podzielony na Dolny i Górny, o czym zdecydowały dwie linie Piastów: wrocławskich i opolsko-raciborskich (synowie Władysława Wygnańca). Granicą dla obu części była słynna „przesieka”, tj. pasmo lasów ciągnących się wzdłuż Nysy Kłodzkiej od Barda po ujście Odry, a następnie wzdłuż Stobrawy do granicy Wielkopolski. Problem pochodzenia nazwy Śląska doczekał się sporej liczby opracowań, z których tylko część będzie tutaj uwzględniona. Wszystkie nazwy z tematem ślęż-// sląz-, tj. Ślężanie, Śląsko, Ślężak, nowsze Ślązak, Ślęza są pochodne od nazwy rzeki Ślęzy, lewego dopł. Odry, mającego ujście w samym Wrocławiu. Najstarsze zapisy dotyczące tej rzeki wskazują na pierwotne brzmienie Ślęza, którą można zrekonstruować jako Slęga, łącząc ją etymologicznie z gw. ślęga ‛mokra pogoda’, slęgnąć ‛przesiąknąć wilgocią’, prześlęgły ‛przemoknięty’, ślęganina ‛plucha’. Stara n. Slęga ← Slędza pod wpływem prawidłowych procesów fonetycznych uległa przekształceniu na n. Ślęza, por. n. rz. Oldza ← Olza. Strukturalnie n. Śląsko jest skostniałą postacią przymiotnika w odmianie rzeczownikowej, w rodzaju nijakim, który z rzeczownikiem Śląsko pole tworzył nazwę dwuczłonową. Powtarzająca się nazwa Śląsko pole utraciła człon pole, a przymiotnik Śląsko (r. n.) stał się rzeczownikiem rodzaju nijakiego, por. analogiczny rozwój n. Polska ziemia → Polska (elipsa członu ziemia). Następnie nazwa Śląsko po zaniku końcowego -o i po przekształceniu się na Śląsk przybrała rodzaj męski. W gwarach śląskich w jest forma Śląsko, dawniej Szląsko, podobnie jak w apelatywach ślub // szlub. W toczącej się dyskusji na temat genezy nazwy Śląska wysunięto hipotezę, że n. Śląska można wywodzić z języka germańskiego, wiążąc ją z nazwą plemienia Silingów. Jej pomysłodawcą był nauczyciel niemiecki I. Imsieg, który zauważył podobieństwo literowe między łac. nazwą Silesia a nazwą plemienia Silingowie (wspólny temat Sil-). Koncepcja ta spotkała się z aprobatą slawistów niemieckich (Steinhauser 1935, M. Vasmer 1935) oraz polskich (A. Brückner, J. Rozwadowski). Obecnie tłumaczenie to uznano za nienaukowe, bo opiera się na „kancelaryjnej” formie Silesia, która powstała dopiero w XIV w. (starsze formy miały postać Zlezia, Slezia, Slesia). Zdaniem S. Rosponda, H. Borka i innych związek z nazwą rzeczną Ślęza jest bezsporny. Wszyscy autorzy są zgodni, że nazwa Śląsk pierwotnie zaczynała się od Sl-, a nie Sil-, gdyż brak śladu jeru w zapisie nazwy Slężan u Geografa Bawarskiego (Sleezane) wraz z całkowitym brakiem zwokalizowanego przyimka w wyrażeniach przyimkowych z XVI w. w języku polskim wykluczają Sьl-. Związkowi z Silingami przeczy fakt, iż lokalizacja plemienia Silingów na Śląsku jest niepewna, co jasno stwierdza W. Mańczak, J. Udolph i inni. Plemiona te egzystowały na terenie dzisiejszej Hiszpanii i Łużyc. Inne stanowisko w kwestii genezy Śląska prezentują W. Mańczak (1991) i J. Udolph (1995, Ud). Pierwszy z nich wyraża pogląd, że nazwa rzeki lub góry, od której pochodzi nazwa Śląska, powstała w zamierzchłych czasach, gdy nie było jeszcze ani Słowian, ani Germanów. Innymi słowy autor nazwę tę określa mianem indoeuropejskiej, za czym przemawiają trzy argumenty: 1) nazwy Śląska nie da się objaśnić ani słowiańskim, ani germańskim materiałem językowym, 2) na górze Ślęży znaleziono ślady kultu religijnego z trzeciego okresu brązu (1300-1100 r. przed Chrystusem), 3) w krajach słowiańskich dziedzictwo od hydronimów niesłowiańskich, w tym indoeuropejskich, jest bogato poświadczone. Poglądy W. Mańczaka zostały zaaprobowane przez niemieckiego slawistę-indoeuropeistę J. Udolpha, który w oparciu o materiał indoeuropeistyczny potwierdza tezę W. Mańczaka o przedsłowiańskim rodowodzie nazwy rzeki Ślęzy. Wiąże ją z rdzeniem sil- występującym w hydronimii europejskiej i przytacza materiał dowodowy z prac kilku autorów, np. nazwa Sihl, Sylaba, Silana, Silupis, Silinka, Silisia. W Szwecji poświadczona jest nazwa jeziora i miejscowości Silinge(n). W dialektach szwedzkich wyraz sel oznacza ‛ruhig fliessendes Wasser in einem Fluss’, tj. ‛wolnopłynąca’. Nazwa rzeki Slęzy ← Sil-ing-ia, por. Luciąża ← Leut-ing-ia, Łupięża ← L(o)up-ing-ia należy do indoeuropejskiej grupy dialektalnej, zob. wybór literatury: Babik Z., Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich, Kraków 2001, s. 274-276 (Babik01 274-276); Mańczak W., O etymologii nazwy Śląska, „Onomastica” 1967, nr 12, s. 362-365; Mańczak W., La Silésie et les Σιλἰγγἁι, „Onomastica” 1991, nr 36, s. 47-54; Tyszkiewicz L.A., Wandali Silingi a Śląsk, „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 1993, nr 1/3, s. 333-338; Udolph J., Der Name Schlesien. W: Studia Onomastica et Indogermanica. Festschrift für Fritz Lochner von Hüttenbach zum 65. Geburtstag. Hrsg. von M. Ofitsch und Ch. Zinho, Graz 1995, s. 325-354 (Ud 325-354); Vasmer M., Der name Schlesiens. W: Schriften zur slavischen Altertumskunde und Namenkunde, Bd. 2, Berlin-Wiesbaden 1971, s. 617-630; Rospond S., Slęza i jej derywaty, „Onomastica” 1955, nr 1, s. 7-40; Borek H., Wśród śląskich nazw, Opole 1991, s. 18-20.