ZGŁOŚ PROBLEMikona ozdobna

Pola oznaczone gwiazdką (*) są wymagane
*
*
*
*
captcha
Zapoznałem/am się i akceptuję regulamin oraz politykę prywatności *

ODRA(3)
|
Odra3

  • SENGŚ tom 9, strona 57

Nazwa:

Forma podstawowa: Odra

Dopełniacz: -y

Warianty nazw Oder (oficjalna, niemiecki)

Klasa toponimu:

hydronimy

Charakterystyka obiektu:

rzeka

Atrybuty obiektu:

dług. 854,30 km

Materiały historyczne:

Forma nazewnicza Rok zapisu Adres bibliograficzny URL Uwaga
URM (MP 5170)
Odarom ..1000 Udolph90 204 Ende 10. Jh.
ad Oderam, iuxta Oderam 1015 Udolph90 204
Odoram 1033~ Udolph90 204 um 1033
Trans Oddoram, et Oddaram, Oddara, et Oddaram 1075~ Udolph90 204 um 1075
ex ista parte fluminis Odrae 1093 Udolph90 204
Odra, Odrae 1120~ Udolph90 204 um 1120
et Oderam 1133 KŚl I 35
Oderam 1133 Udolph90 204
Oderam, Odoram, per Odoram, Odora, Odoram, Oderam um 1150 Udolph90 204
ultra Odoram 1150 KŚl I 74
ad fluvium Oderam 1157 KŚl I 107
Fluminis Odere, Oderam, Odri, Odre, Odram 1175 Udolph90 204
super fluminis Odere 1175 KŚl I 131
Odram 1208 Udolph90 204
Odre 1208 KŚl II 20
in Odoram 1212 Udolph90 204
inter Odram 1212 KŚl II 23
Odera 1213 Udolph90 204
et Odriczam 1214 KŚl II 124
flumine Odre 1216 KŚl II 145
Oderam, Odre 1216 Udolph90 204
Odra 1231 Udolph90 204
Odra fluat 1231 SU II 4
ex ... Odere 1248 Udolph90 204
fluvio Odere 1248 SU II 204
Oderam 1274 Udolph90 204
Odera, super Oderam 1274 CS I 8
Oderam 1290 Udolph90 205
Odra fluvio 1309 CS I 21
fluxum Odre 1309 CS XVI 144
super flumine Odera 1328 CS XXII 35
der Oder 1328 CS I 30
Oderflusse 1329 CS XXII 63
aqua Odore 1355 Udolph90 205
fluminis Odre 1358 CS VII/2 117
uff dissit der Odir 1367 Udolph90 205
fluminis Odram 1370 CS VII/2 119
Odir 1377 Udolph90 205
der Odir 1377 CS VII/2 121
Odera fl., Oder fl. 1544 MpMünster
Vodra 1586 Udolph90 205
Odra 1850~ LDykc 90
Oder 1908 CS XXIV 58
Odra // Odra // Die Oder 1983 HO 1, 287
Odera 948 Udolph90 404
Odera 965 Udolph90 404
Odera, in Oderam 968 Udolph90 404
odoram 968~ Udolph90 404 um 968
ad Oddere (Oddore, Odere), Oddore, Odere, intra Oddere, Odere, iuxta ... Oddera 985/992 Udolph90 404
flumen Oddere 985/992 KŚl I 8
Oddere 994/996 Udolph90 204
Odera 995 Udolph90 204
Odera 996 Udolph90 204

    Etymologia:

  • Rzeka Odra - wielki dopływ Morza Bałtyckiego, utrwalona została w dokumentach średniowiecznych w postaci Odora i Odera (niem. Oder). Etymologią nazwy zajmowało się wielu autorów, m.in.: M. Rudnicki (SO VI, s. 370-388; SO IX, s. 692-693; SO XVIII, s. 430-432; Nazwy Odry i jej ważniejszych dopływów. W: Monografia Odry, Poznań 1948, s, 19-69), K. Moszyński (Kultura ludowa Słowian II, s. 1566), J. Pokorny (Zur Urgeschichte der Kelten und Illyvier, 1934, s. 4-104), M. Vasmer (Zeitschrift f. Slav. Philol. 7, s. 282), T. Lehr-Spławiński (O pochodzeniu i praojczyźnie Słowian, Poznań 1946, s. 68, 139, 178, 210), T. Milewski (Z zagadnień językoznawstwa ogólnego i historycznego, Warszawa 1969, s. 291-293). Istnieją trzy hipotezy na temat pochodzenia nazwy Odra. M. Rudnicki wiąże ją z pol. drzeć (ps. der ← pie. der // dere), por. pol. zadziora (← zadera, por. n. herbu Zadora). Wg niego nazwa Odera // Odora // Odra (w takiej postaci utrwalona w dokumentach) została utworzona od rdzenia der- // dor- // dr- poprzedzonego prefiksem o-, por. o-strów. Pierwotną postacią była Odera (poświadczona 97 x), w której nie wystąpiła palatalizacja ď → ʒ, gdyż jest ona zjawiskiem późniejszym. Forma Odera została przejęta przez dokumenty niemieckie i papieskie. Rodzimą formą pomorską była Odora (z przegłosem eT → oT). W dokumentach śląskich wystąpiła regularna n. Odra, bez wstawnego e (por. zadra, łachudra). Słabą stroną wyjaśnienia M. Rudnickiego jest brak n. Dra, która mogłaby potwierdzić słuszność podziału morfologicznego O-dra. Podobnie tłumaczy pochodzenie nazwy Odra T. Lehr-Spławiński. Wyróżnia on przedrostek o-i pień dra- (← pie. drā ‛biec’). W Słowiańszczyźnie pierwiastek dra-zachował się w ros. dérkij ‛szybki, zwinny’, udirát ‛wyrywać, uciekać’, pol. gw. drała ‛ucieczka’, słoweńskie dir ‛bieg’. Badacze wyróżniają cztery grupy nazw typu Odra: 1. Odra, dopływ Morza Bałtyckiego; 2. Odra (1299 r.), p. dopł. Prosny koło Kalisza; 3. Odry, d. Odorow, wś pod Czerskiem na Pomorzu; 4. Odrana Wola, wś w d. pow. błońskim. Ponadto znane są n. z obszarów ruskich: Odra albo Odrow (p. dopł. Dniepru w pow. orszańskim), Odra w dorzeczu Snowi (na północny wschód od Czernihowa), Oder albo Odryna (wielkie błota w d. pow. łunianieckim na Podlasiu) i z obszarów czeskich: Odra i Odrawa (rz. na pograniczu Czech i Bawarii). Trzecią możliwość objaśnienia nazwy grupy Odra podaje T. Milewski, zestawiając je z nazwami wodnymi i miejscowymi odwodnymi pochodzenia wenetyjskiego i iliryjskiego. Należą tu: 1. Adra - miasto w Liburni; 2. Adriov - góra w Dalmacji (gr. Alpiov); 3. Adria - miasto w kraju Wenetów i w Picenum (stąd nazwa Mare Adriaticum); 4. Adra - miasto w górnej Austrii (śrniem. Adra-gave); 5. Adrana (dziś Eder) w Hesji; 6. Odra - dopływ Kupy w Chorwacji. Poświadczone n. Adra // Adora odpowiadają oboczności słowiańskiej Odra // Odora // Odera. Fakt ten przemawia, zdaniem T. Milewskiego, za pożyczką i adaptacją: Adra → Odra, Adora → Odora. Obecność n. typu Odra w dorzeczu Dniepru zaświadcza, że Słowianie przesuwając się ku wschodowi w pierwszych wiekach n.e. przenieśli ze sobą n. Odra (z Adra), którą zesłowiańszczyli i nadali jaj etymologię ludową O-dra ‛rzeka rwąca, odzierająca brzegi’. Teoria ta znalazła wielu zwolenników i jest najczęściej cytowana. Wszystkie przytoczone etymologie są możliwe, ale żadna nie jest pewna. Najstarsze n. rzeczne mają za podstawę znaczenie ‛woda, rzeka, tok’ lub czasownik ‛ciec, biec’ (por. Opawa, Ūpa). W sumie podstawa nazwy Odry pozostaje niepewna. Najbardziej jednak prawdopodobna jest podstawa pie. *Ad-ra : ad- ‛tok wodny’, por. Adriatyk, Adria, por. też rdzeń *uod- // uēd- // ud-, który miał wariant -r- : uodr- // uēdr- i oznaczał ‛wodę’. Rdzeń -r- jest kontynuowany np. w pol. wyr. wiadro, germ. weter, a później niem. wasser. Zatem n. Odra nie jest wenetyjska ani iliryjska. Jest to nazwa przedsłowiańska. Za taką hipotezą opowiadają się slawiści, m.in. Udolph90 204-211.